نورپردازی فضای شهری امروزه یکی از عناصر تأثیرگذار و کلیدی در شهرسازی به شمار می‌رود که بر جلوه بصری و کیفی زندگی شهری، تأثیر قابل‌توجهی می‌گذارد. با توجه به اینکه امروزه ساختار زندگی جوامع دستخوش تغییرات فراوانی شده است و بسیاری از فعالیت‌ها و کارکردهای انسانی در ساعات شبانه اتفاق می‌افتند؛ استفاده از نور مصنوعی امری اجتناب‌ناپذیر است که طراح آن باید به شکلی اصولی انجام شود. اگر کنجکاوید تا در رابطه با روش های نورپردازی فضای شهری بیشتر بدانید، در این مقاله با ما همراه باشید.
چرا نورپردازی فضای شهری اهمیت دارد؟
همانطور که از نام آن پیداست، نورپردازی شهری به معنای طراحی نور مصنوعی برای همه عناصر محیط شهر است. این امر با چهار هدف اصلی انجام می‌شود: ایمنی عناصر شهری، امنیت شهروندان، زیبایی محیط و رونق اقتصادی کشور. علاوه‌بر این موارد، به طور کلی اهمیت نورپردازی شهری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
کاهش تصادفات رانندگی در شب
عدم نور کافی در فضای شهری (به‌خصوص در شب)، احتمال وقوع تصادفات را افزایش می‌دهد. این امر به دلیل عدم مشاهده دقیق عابرین و ماشین‌های اطراف و همینطور به خاطر نامشخص بودن تابلوهای راهنمایی و رانندگی موجود در حاشیه جاده‌ها اتفاق می‌افتد. بهترین راه برای جلوگیری از این حوادث ناگوار، قرار دادن منابع نوری مناسب در فضای شهری است.
کاهش جرم و جنایت در شب
این موضوع بر کسی پوشیده نیست که اکثر جنایات و اتفاقات ناگوار مانند دزدی و قتل در تاریکی شب به وقوع می‌پیوندند و برای کنترل این امر، باید روشنایی نقاط کم‌تردد شهر را افزایش داد.
آرامش بخشیدن به فضا
نور از مهم‌ترین عواملی است که بر روحیه افراد تأثیر می‌گذارد و می‌توان با کنترل شدت و رنگ آن، فضایی آرامش‌بخش و دلپذیر ایجاد کرد.
هویت بخشیدن به شهر
نورپردازی فضای شهری اگر به درستی انجام شود، می‌تواند هویتی منحصربه‌فرد برای شهر ایجاد کرده و حتی به یکی از جاذبه‌های گردشگری تبدیل شود. برای مثال یکی از مشخصه‌های اغلب شهرهای توریستی در سراسر جهان، نورپردازی بناهای تاریخی، نورپردازی اماکن مذهبی یا نورپردازی اطراف سازه‌های مدرن و جذاب است.
روش های نورپردازی فضای شهری کدامند؟
نورپردازی شهری با استفاده از المان‌های مختلف، به روش‌های متنوعی انجام می‌شود که طراحان بر اساس نیاز و تشخیص خود، می‌توانند مناسب‌ترین روش را انتخاب کنند. برای ایجاد حالت‌های مختلفی از نورپردازی، کافیست سه مؤلفه هدف نورپردازی، ویژگی‌های منبع نور و موقعیت نورپردازی تغییر کنند.
انواع روش‌های نورپردازی با استفاده از المان های نورپردازی شهری عبارتند از:
نورپردازی پس‌زمینه
در این روش، نور به شکلی یکدست و یکنواخت پخش‌شده و روشنایی به وجود آمده در آن، دارای استانداردهای عددی و قابل اندازه‌گیری است. در روش نورپردازی پس‌زمینه، نورپردازی باید به‌گونه‌ای انجام گیرد که شرط اصلی «دیدن» مهیا شود.
نورپردازی از پایین
این روش بیشتر برای روشنایی بخشیدن به فواره‌ها، درخت‌ها و برخی از مواقع، مجسمه‌ها استفاده می‌شود. زاویه نور در این روش رو به بالا بوده و ریسک ایجاد آلودگی نوری و خیرگی در آن وجود دارد، به همین دلیل چراغ‌های استفاده‌شده باید به شکلی مخفی قرار گرفته و فقط پوشش رویی آن‌ها قابل‌مشاهده باشد. اگر تمایل دارید تا اطلاعات بیشتری درباره خیرگی نور به دست آورید توصیه می‌کنیم مقاله «چگونه از خیرگی نور جلوگیری کنیم» را مطالعه کنید.
نورپردازی از پایین با زاویه
این روش زمانی کاربرد دارد که عنصر مورد نظر، تنها از یک جهت قابل‌دیدن باشد و یا هدفمان این باشد که مکان یا شی مورد نظر، تنها از یک جهت دیده شود. نورپردازی از پایین با زاویه، بیشتر حالت تأکیدی داشته و معمولا در سطوح عمودی از جمله جداره‌های واجد ارزش شهری، نماهای تاریخی، بیلبوردهای تبلیغاتی و موارد مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد. سایر کاربردهای این روش شامل دو مورد «تابش نور به جداره تونل» و «استفاده از بازتاب آن برای روشن کردن کل فضا» می‌شود. از آنجا که در این روش نیز ریسک خیرگی و آلودگی نوری وجود دارد، بیشتر از چراغ‌های حائل‌دار استفاده می‌شود.
نورپردازی از بالا
این روش بیشتر در نورپردازی سطوح افقی، عناصر و فضاهایی مانند سطح فلکه‌ها، پارکینگ‌های عمومی یا زیرگذرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. نورپردازی به این روش بدین شکل است که منبع نور را از بالا بر روی یک بازو با زاویه قائم، جداره، تیر یا سقف در مناطقی مانند تونل‌ها یا زیرگذرها مستقر می‌سازند تا کل فضا روشن شود.
نورپردازی مستقیم
اگر هدفمان از نورپردازی فضای شهری این باشد که عنصری به‌خوبی دیده شود و نظر مخاطبان را به خود جلب کند، این روش استفاده می‌شود. مهم‌ترین اصل در این روش، ایجاد تضاد بین عنصر و فضای اطراف آن است که برای دستیابی به این هدف، معمولاً یک چراغ به‌صورت مجزا برای نورپردازی اختصاص داده می‌شود و از چراغی با نور متمرکز نیز استفاده می‌شود تا جلوه خاصی را در تیرگی شب به وجود آورند.
نورپردازی از بالا با زاویه
این یکی از معمول‌ترین روش‌های نورپردازی شهری است که در نورپردازی سطوح عمودی، افقی، عناصر مختلف و فضاها کاربرد دارد. رایج‌ترین نمونه این روش که حتماً در محیط شهری دیده‌اید، نورپردازی مسیرهای شهری از طریق قرار دادن منابع نوری به‌واسطه یک بازوی کوتاه بر تیر چراغ برق است.
نورپردازی از درون
این روش بیشتر برای سطوح عمودی کاربرد داشته و رایج‌ترین نمونه آن، جاسازی منابع نوری درون بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی است. یک نمونه دیگر که می‌توان به آن اشاره کرد، جاسازی منابع نوری در لابه‌لای درختان است. اگر روش نورپردازی از درون به درستی و با شدت نور مناسب انجام نگیرد، موجب خیرگی می‌شود.
نکات مهم در نورپردازی فضای شهری
- توجه به معنا و مفهوم: طراحی نور باید به‌گونه‌ای باشد که توقعاتی که از فضا می‌رود را برآورده سازد (برای مثال در فضاهای تاریخی باید بر قدمت و خاطره‌انگیزی فضا تأکید شود)
- در طراحی نورپردازی فضای شهری باید به مخاطبین هر فضا توجه شود. برای مثال آیا مخاطبین گردشگران هستند یا شهروندان؟ آیا فرهیختگان بیشتر در مکان مورد نظر رفت‌وآمد می‌کنند یا عوام؟
- طراحی نورپردازی با توجه به ویژگی‌های منبع نور، به دانش فنی کافی، امکانات مالی و توجه به منابع نور موجود در بازار کشور نیاز دارد که همه این عوامل باید مدنظر قرار گیرند.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش کردیم تا اهمیت نورپردازی فضای شهری را روشن سازیم و به المان‌ها و روش‌های نورپردازی اشاره کنیم. هدف از نورپردازی شهری، ایجاد محیطی جذاب و دلپذیر به‌خصوص در مناطق تجاری است تا کسب و کارها و فعالیت‌های شبانه برای جذب جمعیت بیشتر به این مناطی، رونق پیدا کنند. همچنین می‌توان از نورپردازی شهری برای تأمین امنیت در شب استفاده کرد.
